Το Ελληνικό Spitfire Mk IX LF S/N MJ755
Το ελληνικό Spitfire Mk IX LF S/N MJ755
Το Spitfire Mk IX με αριθμό MJ755 είναι το μοναδικό σήμερα ελληνικό Spitfire σε πτήσιμη κατάσταση. Η αποκατάσταση του αεροπλάνου έγινε για την Πολεμική Αεροπορία με χρηματοδότηση του Ιδρύματος «Ίκαρος», κατόπιν της πρωτοβουλίας και της προσπάθειας του κ. Πήτερ Λιβανός και του Ιδρύματος «Ίκαρος». Η εργασίες έγιναν στο Biggin Hill Spitfire Factory του Ηνωμένου Βασιλείου, διήρκεσαν τρία χρόνια και ξεπέρασαν σε κόστος τα δύο εκατομμύρια Ευρώ. Το Ίδρυμα «Ίκαρος» παρέλαβε το 2017 το MJ 7555 από το Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας, όπου παρέμενε για αρκετά χρόνια ως στατικό έκθεμα, και ανέλαβε την μεταφορά του για αποκατάσταση στο Biggin Hill.
Η ιστορία του MJ755
Η ιστορία του συγκεκριμένου αεροσκάφους ξεκινά από το 1943, οπότε και κατασκευάστηκε στο εργοστάσιο της Supermarine στο Castle Bromwich. Tο εργοστάσιο αυτό δεν ήταν το κύριο της Supermarine, αλλά δημιουργήθηκε λίγο πριν τον Β’ ΠΠ, από τον Λόρδο Nuffield (ιδιοκτήτη του εργοστασίου αυτοκινήτων Morris), ο οποίος ανέλαβε να στήσει ένα μεγάλο «σκιώδες εργοστάσιο» κοντά στο Birmingham, αξιοποιώντας το ήδη διαθέσιμο εργατικό δυναμικό του εργοστασίου αυτοκινήτων Morris. Το «σκιώδες» αυτό εργοστάσιο φτιάχτηκε με σκοπό να αυξήσει την παραγωγή αεροσκαφών Spitfire, ενώ βρισκόταν σε ασφαλέστερη τοποθεσία από το κύριο εργοστάσιο της Supermarine στο Southampton. Το πρώτο Spitfire από το αυτό ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1940.
Το ελληνικό Spitfire MJ755 είναι ένα Mk IX έκδοσης LF (Low Flying). Η έκδοση LF είχε μικρότερο εκπέτασμα με «κομμένα» ακροπτερύγια. Το μικρότερο εκπέτασμα αυξάνει την ευελιξία του αεροπλάνου στο διαμήκη άξονα (roll rate) και για τη σταθερότητα σε σε χαμηλά ύψη, λόγο του αυξημένου του πτερυγικού φόρτου, δυσκολεύει όμως σε κάποιο βαθμό το χειρισμό του αεροσκάφους (μεγαλύτερη ταχύτητα προσέγγισης και απογείωσης, μεγαλύτερη ταχύτητα απώλειας στήριξης κλπ). Το αεροσκάφος κατασκευάστηκε στο Castle Bromwich (αρ. κατασκευής CBAF-IX-1285) και παραδόθηκε στην No. 33 MU (No. 33 Maintenance Unit) της RAF στο Lyneham το Δεκέμβριο του 1943. Εκεί παρέμεινε αποθηκευμένο μέχρι τις αρχές του 1944, οπότε και διατέθηκε στην Αεροπορία Μέσης Ανατολής (Middle East Air Force). Έφτασε στην Καζαμπλάνκα ακτοπλοϊκώς στις 13 Μαρτίου του 1944.
The Greek Spitfire
Το ελληνικό Spitfire Mk IX S/N MJ755 έγινε γνωστό στο Biggin Hill με την περιγραφή «The Greek Spitfire». Μετά την ανακατασκευή του επέστρεψε στην Ελλάδα και έχει ως βάση την Αεροπορική Βάση Δεκελείας της Πολεμικής Αεροπορίας.
Το Spitfire MJ755 στον εξωτερικό χώρο του Πολε,μικού Μουσείου στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, όπου και παρέμεινε για δεκαετίες ως στατικό έκθεμα, μέχρι τη μεταφορά του στο Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας στο Τατόι.
Το Spitfire MJ755, ως στατικό έκθεμα στο υπόστεγο του Μουσείου της Πολεμικής Αεροπορίας στο Τατόι.
Τον Αύγουστο του 1944 το MJ755 διατέθηκε στην 43 (Βρετανοκινεζική) Μοίρα της RAF - 43 (China-British) Squadron – γνωστή ως «Fighting Cocks» με κωδικό FT-V. Χρησιμοποιήθηκε στην επιχείρηση «Αμόνι», υποστηρίζοντας τις επιχειρήσεις απόβασης στη Νότια Γαλλία (Operation Anvil). Έκανε πολλές μετασταθμεύσεις στη Γαλλία και στην Ιταλία, περνώντας από Ramatuelle, Sisteron, Lyon/Bron και La Jasse, στη συνέχεια στην Peretola, Rimini, και μετά στη Ravenna της Ιταλίας, καταλήγοντας στο Klagenfurt της Αυστρίας.
Το MJ755 παραδόθηκε στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία μετά τον Β’ ΠΠ, το 1947 και τον Απρίλιο του έτους αυτού τοποθετήθηκε στο Σέδες με την 335 Μοίρα. H Ελληνική αυτή Μοίρα είχε συσταθεί υπό την RAF στη Μέση Ανατολή και επαναπατρίστηκε το Νοέμβριο του 1944, εξοπλισμένη τότε με παλαιότερου τύπου αεροσκάφη Spitfire Mk IV. Το 1949 το αεροπλάνο διατέθηκε στο κέντρο εκπαίδευσης εφέδρων. Το 1950 εγκαταστάθηκαν στην άτρακτό του δύο φωτογραφικές μηχανές, από το Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών (ΚΕΑ), προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σε αποστολές φωτοαναγνώρισης.
Πέταξε τελευταία φορά στις 8 Δεκεμβρίου του 1953, στη συνέχεια αποθηκεύτηκε και μετά χρησιμοποιήθηκε ως στατικό έκθεμα στο αεροδρόμιο της Δεκέλειας στο Τατόι. Κατόπιν μεταφέρθηκε στον εξωτερικό χώρο του Πολεμικού Μουσείου στην Αθήνα, στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, όπου και παρέμεινε μέχρι τη δημιουργία του Μουσείου της Πολεμικής Αεροπορίας στο Τατόι, το 1992 περίπου.
Η αποκατάσταση στο Biggin Hill
Σκέψεις για την επαναφορά του MJ755 σε πτήσιμη κατάσταση υπήρχαν για πολλά χρόνια στους χώρους της ΠΑ, χωρίς όμως να έχει αναληφθεί η υλοποίηση κάποιας συγκεκριμένης προσπάθειας. Το 2007 ξεκίνησε την προσπάθειά του για την αποκατάσταση του αεροπλάνου ο κ. Πήτερ Λιβανός, που επικεντρώθηκε αρχικά στην επίλυση νομικών γραφειοκρατικών προβλημάτων σχετικών με την παραχώρηση του Spitfire από την Πολεμική Αεροπορία.
Με τη δημιουργία του Ιδρύματος «Ίκαρος», το MJ755 παραχωρήθηκε από την Πολεμική Αεροπορία προς αποκατάσταση και στις 23 Μαρτίου του 2018 έφτασε μέσα σε κοντέινερ στο Biggin Hill Heritage Hangar, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες για την επαναφορά του σε πτήσιμη κατάσταση. Το αεροπλάνο αν και ήταν στατικό έκθεμα σε εξωτερικό χώρο για πολλά χρόνια, παρέμενε όμως αυθεντικό και σε σχετικά καλή κατάσταση, πλήρες, με τον κινητήρα και όλα του τα εξαρτήματα. Ωστόσο η αποκατάσταση του Spitfire στο Biggin Hill παρέμενε μια αρκετά δύσκολή και χρονοβόρα διαδικασία, καθόσον απαιτούσε την πλήρη αποσυναρμολόγηση, τη συντήρηση ή αντικατάσταση τμημάτων και τέλος την επανασυναρμολόγησή του αεροπλάνου.
Η εργασίες αποκατάστασης των αεροσκαφών στο Biggin Hill Spitfire Factory είναι υψηλού επιπέδου, με στόχο την αυθεντικότητα και την ασφάλεια. Αξίζει να αναφερθεί η πολυετής προσπάθεια των υπευθύνων να καταφέρουν να εφοδιάσουν τα Spitfires που ανακατασκευάζουν με αυθεντικού σχεδιασμού και βρετανικής κατασκευής ξύλινες έλικες, οι οποίες όμως είχαν σταματήσει να παράγονται από τη δεκαετία του 1950. Στο σχετικό video με την ιστορία της αποκατάστασης του ελληνικού αεροπλάνου, αναφέρονται οι λεπτομέρειες αυτής της προσπάθειας, από τη εταιρεία «Hercules Propellers». Η εταιρεία αυτή βρήκε εντελώς τυχαία τα αυθεντικά κατασκευαστικά σχέδια της έλικας Rotol του Spitfire, ξεχασμένα σε ένα παλιό μπαούλο, κατά την ανακαίνιση των γραφείων μιας εταιρείας στην περιοχή της. Τα σχέδια ήταν σε λινό χαρτί με ημερομηνία 12 Μαρτίου 1943 και περιλάμβαναν το σχήμα, τις διαστάσεις και την αναλυτική περιγραφή των υλικών κατασκευής της έλικας Rotol του Spitfire. Τα πτερύγια της έλικας κατασκευάζονταν από ένα το υλικό που λέγεται Hydulignum, που χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα, όχι όμως για την κατασκευή ελίκων, αλλά ως μονωτικό υλικό. Αποτελείται πολλά λεπτά φύλλα οξιάς (με πάχος μικρότερο από 1mm) εμποτισμένα με ρητίνη, που συμπιέζονται και θερμαίνονται για να κολλήσουν. Αυτό «συνθετικό υλικό» της εποχής του Β’. Π.Π. είναι υψηλής αντοχής συγκρίσιμης των ανθρακονημάτων και του υαλοϋφάσματος που χρησιμοποιούνται σήμερα. Η έλικα που τοποθετήθηκε, τουλάχιστον αρχικά, στο ελληνικό αεροπλάνο ήταν όμως γερμανικής κατασκευής, καθόσον το 2019 εκκρεμούσε ακόμη η πιστοποίηση της έλικας τύπου Rotol της Hercules Propellers και δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί.
Τα αυθεντικά σχέδια της έλικας Rotol του Spitfire που χρησιμποιεί για την κατασκευή νέων ελίκων η Hercules Propellers (www.herculespropellers.com)
Στις 23 Δεκεμβρίου του 2019 ο κινητήρας του αεροσκάφους, μετά από πολλές δεκαετίες, τέθηκε ξανά σε λειτουργία. Στις 20 Ιανουαρίου του 2020 το MJ755 απογειώθηκε ξανά, με τον Βρετανό έμπειρο δοκιμαστή πιλότο Pete Kynsey στα χειριστήρια. Μάρτυρας αυτής της πτήσης ήταν, μεταξύ άλλων και ο 97χρονος πλέον Flt Lt George Dunn DFC, ο πιλότος της RAF που είχε παραδώσει το αεροπλάνο αυτό στην Ελλάδα το 1947.
Ο βετεράνος πιλότος του Β’ Π.Π. Flt Lt George Dunn DFC
Όπως προαναφέρθηκε, ο 97χρονος παρασημοφορεμένος βετεράνος πιλότος της RAF του Β’ ΠΠ Flt Lt George Dunn DFC (Distinguished Flying Cross), που είχε κάνει την πτήση μεταφοράς του αεροπλάνου στην Ελλάδα το 1947, ήταν μάρτυρας της πρώτης πτήσης του ανακατασκευασμένου Spitfire MJ755 στη σύγχρονη εποχή.
Ο George Dunn ήταν πιλότος τετρακινητήριων βομβαρδιστικών Handley Page Halifax με τη RAF στον Β΄ ΠΠ. Σε συνέντευξή του σχετικά με το ελληνικό Spitfire, ο George Dunn περιγράφει μια από τις αποστολές του, που έλαβε χώρα στις 17 Αυγούστου του 1943, στην περιοχή της Βαλτικής, στο Peenemünde, εναντίον γερμανικών ερευνητικών εγκαταστάσεων. Στις εγκαταστάσεις αυτές αναπτύσσονταν ιπτάμενες βόμβες V1 και πύραυλοι V2. Η αποστολή ήταν πολύ σημαντική για την ανακοπή των επιθέσεων με βόμβες και πυραύλους εναντίον της Βρετανίας, και σε περίπτωση που δεν εξουδετερωνόταν ο στόχος, η αποστολή θα επαναλαμβανόταν, όσες φορές απαιτούνταν, μέχρι να καταστραφεί.
Ο βομβαρδισμός θα γινόταν σε τρία κύματα. Το αεροπλάνο του Dunn είχε αρχικά προγραμματισθεί να συμμετέχει στο τρίτο κύμα, όμως αυτό άλλαξε την τελευταία στιγμή και ξεκίνησε πρώτος. Tα βομβαρδιστικά του πρώτου κύματος, φτάνοντας πάνω από το στόχο δεν αντιμετώπισαν γερμανικά μαχητικά, παρά μόνο αραιά αντιαεροπορικά πυρά, που δεν τους προκάλεσαν ιδιαίτερες δυσκολίες. Τα επόμενα κύματα των βομβαρδιστικών της RAF όμως χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την όλο και αυξανόμενη αντίδραση των Γερμανών, που προκάλεσε το πρώτο κύμα, με μαχητικά αεροσκάφη και ισχυρά αντιαεροπορικά πυρά. Για το λόγο αυτό οι πιθανότητες επιβίωσης των αεροσκαφών του πρώτου κύματος αποδείχθηκαν σημαντικά καλύτερες. Ο George Dunn αστειευόμενος αναφέρει ότι εξαιτίας αυτού του τυχαίου γεγονότος της αλλαγής στη σειρά απογείωσης, είχε την ευτυχία να μπορεί βρίσκεται σε αυτή τη συνέντευξη.
Βαρύ βομβαρδιστικό Handley Page Halifax, ο τύπος που πετούσε ο George Dunn στο Β΄ ΠΠ
Ο George Dunn Βαρύ 4ος από αριστερά, μπροστά σε βομβαρδιστικό Handley Page Halifax, με το πλήρωμά του.
Την επόμενη ημέρα φωτογραφίες που λήφθηκαν από ένα φωτοαναγνωριστικό Spitfire, έδειξαν ότι ο στόχος καταστράφηκε, οπότε η αποστολή τους στέφθηκε επισήμως με επιτυχία και η επιδρομή δεν χρειάστηκε να επαναληφθεί. Η αποστολή αυτή εκτιμήθηκε ότι καθυστέρησε κατά δύο μήνες το ερευνητικό πρόγραμμα των Γερμανών.
Μετά τον πόλεμο ο George Dunn μετατέθηκε στην Ισμαηλία της Αιγύπτου στην 132 Μονάδα Συντήρησης (No. 132 Maintenance Unit), κοντά στη Διώρυγα του Σουέζ. Εκεί παρουσιαζόμενος στον αξιωματικό του γραφείου πτήσεων τον ρώτησε τι ρόλο θα αναλάβει. Αυτός, προς μεγάλη του έκπληξη του Dunn, απάντησε πως η αποστολή τους εκείνη την εποχή ήταν να μεταφέρουν Spitfire στην Ελλάδα.
Το αποτέλεσμα του βομβαρδισμού στις γερμανικές εγκαταστάσεις.
Η έκπληξή του Dunn οφειλόταν στο γεγονός πως, όπως πολύ καλά γνώριζε άλλωστε και η υπηρεσία του, ο ίδιος ήταν πιλότος πολυκινητήριων βομβαρδιστικών αεροσκαφών και δεν είχε πετάξει ποτέ με οποιοδήποτε τύπο Spitfire, ενώ είχε να πετάξει μονοκινητήριο αεροπλάνο από τις μέρες που εκπαιδευόταν για πιλότος με διπλάνα Tiger Moth. Ο αξιωματικός του γραφείου πτήσεων όμως προσπερνώντας αδιάφορα το γεγονός ότι η προϋπηρεσία του ήταν σε εντελώς διαφορετικό τύπο αεροσκαφών, του έδωσε να διαβάσει το εγχειρίδιο χειριστή του Spitfire (Pilot’s Notes), σα να λέμε με απλά λόγια τις οδηγίες χρήσης, και του είπε να μην ανησυχεί και πως θα τα πάει μια χαρά. Πράγματι ο George Dunn αφού μελέτησε, όπως του πρότειναν, το εγχειρίδιο, «ανάλαβε δράση» ως πιλότος Spitfire, χωρίς άλλη προηγούμενη θεωρητική ή πρακτική εκπαίδευση στον τύπο.
Οι πτήσεις μεταφοράς των Spitifires στην Ελλάδα γινόντουσαν σε σμήνη των δέκα αεροσκαφών κάθε φορά. Τα αεροπλάνα απογειωνόντουσαν από την Ισμαηλία, έκαναν στάση για ανεφοδιασμό στη Λευκωσία της Κύπρου και μετά συνέχιζαν προς την Ελλάδα. Ο George Dunn έκανε δύο τέτοια ταξίδια και το 1947 και στο ένα από αυτά πέταξε με το MJ755 μέχρι την Ελλάδα. Στην πτήση μεταφοράς τους συνόδευε ένα βαρύ βομβαρδιστικό Avro Lancaster, σε ρόλο πλοηγού για ολόκληρο το σμήνος των Spitfires, ενώ μετά την παράδοση των αεροσκαφών στην Ελλάδα μετέφερε τους πιλότους των Spitfires πίσω στην Ισμαηλία.
Η συνέντευξη του George Dunn για το ελληνικό Spitfire τελείωσε με μια πρόσκληση να έρθει στο Biggin Hill για να δει το MJ755 όταν θα ήταν έτοιμο να ξαναπετάξει. Ο 97χρονος George Dunn δέχτηκε με χαρά την πρόσκληση αυτή και στις 20 Ιανουαρίου του 2020 βρέθηκε στο Biggin Hill για να δει από κοντά το MJ755 να πετά ξανά, με πιλότο τον Pete Kynsey. Ο Dunn πέταξε μάλιστα δίπλα στο Spitfire, ως επιβάτης σε άλλο αεροπλάνο και συναντήθηκε μετά την πτήση με τον Pete Kynsey, πλάι στο MJ755.
Επίλογος
Η Πολεμική Αεροπορία, έχει επιλέξει δύο πιλότους οι οποίοι μαζί με τους απαραίτητους τεχνικούς, εκπαιδεύτηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και έτσι το αεροπλάνο αυτό μπορεί να πετά και να υποστηρίζεται από Έλληνες. Ο «βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου» , ένα ζωντανό κειμήλιο αεροπορικής ιστορίας, το ελληνικό Spitfire LF Mk IX - S/N MJ755 «επιχειρεί» ξανά με την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, από την νέα του πλέον έδρα, την Αεροπορική Βάση Δεκελείας, έχοντας πλέον ως αποστολή του να μας θυμίζει το παρελθόν και να μας εμπνέει το μέλλον.
Ευχαριστίες
Ευχαριστώ για την έμπνευση και το φωτογραφικό υλικό τον Αντισμήναρχο (Ι) Νίκο Ζαχαράκη, τον έναν από τους δύο Έλληνες χειριστές του Spitfire, και τον φίλο Παύλο Αλεξίου.
Πηγές:
-
Άρθρο στον ιστότοπο της εφημερίδας «Η Καθημερινή» στις 27-5-2021 «Μετά από 68 χρόνια το Spitfire MJ755 επέστρεψε στην Ελλάδα» www.kathimerini.gr/society/561378898/meta-apo-68-chronia-to-spitfire-mj755-epestrepse-stin-ellada/
-
Naked Science ytube channel, «The Spitfire Reborn: Will This Beast Take To The Skies Again? | Inside The Spitfire Factory», η ιστορία της αποκατάστασης του ελληνικού Spitfire στο Biggin Hill και η συνέντευξη του Flt Lt George Dunn www.youtube.com/watch?v=T-QAiukWQjU&t=2351s
-
Εναέριες λήψεις Aviation photocrew www.aviation-photocrew.com/index.php?page=home
-
RAF Memorial Flight Club, δημοσίευση για το ελληνικό Spitfire και τον βετεράνο του Β΄ Π.Π. Flt Lt George Dunn DFC www.memorialflightclub.com/blog/spitfire-mj755-and-veteran-pilot-george-dunn
-
Η εταιρεία που κατασκευάζει σήμερα στη Βρετανία αυθεντικές έλικες τύπου Rotol για το Spitfire www.herculespropellers.com
-
Φωτογραφίες από την αποκατάσταση του ελληνικού Spitfire στο Biggin Hill www.ww2wrecks.com/portfolio/the-resurrection-of-a-legend-the-greek-spitfire-lf-mk-ixc-mj755-is-getting-ready-to-scramble/
-
Ιστορία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, Τόμος Δ΄, 1941-1944, Αθήνα 1998.
-
Ιστορικό Λεύκωμα Πολεμικής Αεροπορίας, Πέτρου Κασσάρα ε.α. Ταξιάρχου Πολεμικής Αεροπορίας, ιδιωτική έκδοση, 2023 www.blurb.fr/b/11796889.